Nakon više od 100 godina od nastanka, u izdanju Oktoiha, iz štampe izlazi malo poznato djelo knjaza Nikole Prvog Petrovića Njegoša

Ovim djelom proširuje se stvaralački portret Nikole Prvog Petrovića, ali i naglašava autorsko nastojanje da se na relativno nov način osvijetli jedno burno i tamno poglavlje crnogorske istorije

Nakon više od sto godina od nastanka, u izdanju izdavačke kuće „Oktoih“ iz Podgorice, iz štampe će izaći gotovo nepoznato djelo knjaza Nikole Prvog Petrovića Njegoša. Riječ je o romanu „Despa“, čiji je rukopis u arhivu Narodnog muzeja Crne Gore, u skoro uništenom stanju, otkrila i priredila prof.dr Zagorka Kalezića i koji će tek sada na pravi način biti predstavljen široj čitalačkoj javnosti.

– Ako se sada roman „Despa“ knjaza Nikole Prvog Petrovića Njegoša prezentira crnogorskoj kulturnoj javnosti, to ne znači da je on od nastanka, s kraja 1900.godine, pa sve do danas u kritičkoj literaturi i istoriji ostao nepoznat i nespominjan. O njemu su u par navrata, mada više informativno, govorili: R. Dragićević, N. Martinović, T. Đukić, J. Čađenović, R. Ivanović i Ž. Đurković. Govorilo se da je knjaz napisao taj roman, kasnije da je izgubljen, uništen, ili pak nečitak. Mada, od svih istraživača koji su pomenuli naslov prvog romana knjaza Nikole, ipak je najviše uradio Savo Vukmanović, koji je, opet, nažalost, ovom djelu poklonio neveliku pažnju, ocijenivši ga veoma skromnim umjetničkim nastojanjem, smatra Zagorka Kalezić.

Prema njenim riječima „Despu“ je knjaz Nikola počeo da piše u dvorcu na Kruševcu kod Podgorice pred kraj 1900. godine, odnosno u periodu vladavine Balšića. Centar i pozornica zbivanja u „Despi“ je Zeta na početku 15. vijeka. Radnja je podređena liku glavne junakinje „Despe“, kćerke kneza Lazara, odnosno istorijske Jelene Balšić. Nikola Prvi Petrović se ovdje mnogo manje zanimao istorijom, a mnogo više ženom, odnosno njenom supstancijalnošću i antropologičnošću.

– „Despa“ je nesumnjivo prvi roman u crnogorskoj književnosti, bez obzira što se on sada, nakon više od sto godina, pojavljuje sa izvjesnim hendikepima. Na početku se radi o nedovršenom djelu, a odmah iza toga, i o njegovoj fragmentarnoj oštećenosti, do čega je došlo zbog njegove zatrpanosti u zemlji, dvorske arhive u vrijeme austrijske okupacije 1916-1918. godine, ocjenjuje Zagorka Kalezić.

Uredništvo izdavačke kuće „Oktoih“ smatra da se ovim djelom proširuje stvaralački portret Nikole Prvog Petrovića, ali i naglašava autorsko nastojanje da se na relativno nov način osvijetli jedno burno i tamno poglavlje crnogorske istorije.

U predgovoru koji prati djelo, Zagorka Kalezić je, između ostalog, zabilježila: „Mada je ipak ostao nedovršen, a i ono što je napisano nije u cjelosti i valjano sačuvano, sa strukturnog aspekta roman „Despa“ se manifestuje u svjetlu autorovih na sredokraći zastalih ambicija u smislu ostvarivanja sinteze tradicionalnog i modernog. Sasvim konkretno, tradicija se ovdje ogleda u izabranoj, čvrsto građenoj istorijskoj priči, dok se pokušaj modernizacije sastoji u nastojanju da autor izabranu priču oslobodi hroničarske ujednačenosti i razvučenosti. Isti predmetni sloj je obogaćen misaonim asocijacijama i sadržinom, na drugoj strani. Tako priča o srpskoj princezi i zetskoj (crnogorskoj) vladarki, koliko god primarno pripadala i emanirala dah istoričnosti, sve više naginje modernizovanoj varijanti rastresitog kazivanja o jednom davno minulom vremenu sa transpozicijom tragične junakinje u središtu“…

Izvor: Pobjeda R.M.