Šta bi uradili nadležni u institucijama kulture zemalja Evropske unije u slučaju da poseduju blago kao što su mozaici iz vremena prvog hrišćanskog cara koji su popločavali vilu u predgrađu današnjeg Niša, a nekadašnjeg rimskog utvrđenja Naissus? Ne verujem da bi ih prekrili peskom i ostavili da zatrpani svedoče o naslagama vremena i vojskama koje su pretabanale zemlju Niša… A bilo ih je. Od keltskih, preko rimskih, pa do osmanlijskih. Kao grad koji je tek 1878. godine oslobođen od turske vlasti, Niš ima u vazduhu nešto od onog „pustog turskog“, nešto od ležernosti i lenjosti orijenta, ali i ostatke uvrđenja grada u kome se rodio rimski i hrišćanski car Konstantin Veliki.

Malo je mesta na tlu Evrope koja se mogu podičiti sjajnim mozaicima iz kasnoantičkog i ranohrišćanskog perioda kao što su nalazi na periferiji Niša. A stranac koga put nanese u ovaj grad mogao bi biti zainteresovan i posetiti spomenik bici na Čegru – samo da do tog mesta postoji čestit putokaz ili bilo kakav orijentir koji ne bi uslovljavao da u pratnji imate nekog stanovnika Niša (o lokalnom istoričaru koji bi približio istoriju nekome ko nije iz ovih krajeva – nema ni govora). Spomeniku u slavu vojvode Sinđelića i njegovih vojnika koji su otišli u smrt braneći Niš, kao znamenitosti ovog kraja, možemo pridružiti i crkvu sv. Pantelejmona, u kojoj je 1189. godine Stefan Nemanja potpisao sporazum s nemačkim carom Fridrihom Barbarosom i tim vrhunskim diplomatskim aktom, na koji bi se mogla ugledati većina današnjih političara, obezbedio krstaškoj vojsci prodor na Istok, ali istovremeno i zemlju čiji ju je vladar zaštitio od potencijalnih ratnih opasnosti.

Ostaci Konstantinovog grada

Nedaleko od Niša nalazi se Medijana, predgrađe antičkog grada Naissusa. Prostirala se u blizini reke i termalnih izvora, na površini od preko 40 hektara. Medijana je izgrađena početkom četvrtog veka naše ere, u vreme Konstantina Velikog, kao rezidencija u kojoj su boravili rimski carevi prilikom posete Naissusu. Arheološka istraživanja svedoče o veličini i raskoši rezidencije u Medijani. Centralni prostor zauzimala je vila koja je zahvatila površinu od 6.000 metara kvadratnih. Luksuzne građevine od čvrstog materijala sa stubovima dekorisane su mozaicima i freskama.

Krajem četvrtog veka Medijana je teško stradala u požaru, a potpuno je uništena u vreme hunske najezde 441. godine. Naselje je ubrzo obnovljeno, ali bez nekadašnjeg sjaja. Tokom druge polovine petog veka i u šestom veku podignut je veći broj zgrada, ali skromnih dimenzija i od lošeg materijala. Početkom osmog veka, u vreme prodora Avara i Slovena, Medijana je konačno opustela. Danas su vidljivi ostaci temelja, mozaika i mermernih figura, a arheološki nalazi čuvaju se u Narodnom muzeju u Nišu i Muzeju Medijane u Brzom Brodu, selu šest kilometara jugoistočno od Niša.

Društvenom, ekonomskom, urbanističkom i kulturnom prosperitetu Naisussa ponajviše je doprineo car Konstantin (306-337). Podizanje vile na Medijani započeto je u drugoj polovini trećeg, a većim intenzitetom nastavljeno u četvrtom veku, kad Naissus i Medijana postaju privremena rezidencija mnogih careva i odmorište na dugim putovanjima na Istok. Pošto nije bilo utvrđeno, naselje je stradalo nekoliko puta, naročito sredinom i u drugoj polovini petog veka, kad Huni (441), a nešto kasnije i Goti (471) osvajaju Naissus. Nekoliko ukopa u peristilu luksuzne vile svedoči o sporadičnom naseljavanju tog terena u srednjem veku. Od antičkog naselja otkriveni su kupatilo i vila suburbana.

Prepoznati kao svoje

Svako ko poseduje dvocifren koeficijent inteligencije zaključio bi da tu leži ogroman turistički, a samim tim i ekonomski potencijal. Ali, očigledno ne i lokalne vlasti… Pored peristila, koji čuva nekoliko mozaika floralnog motiva iz Konstantinovog vremena, mogla bi se napraviti rekonstrukcija vile (na osnovu drugih sačuvanih), koja je pre skoro dva milenijuma stajala na periferiji današnjeg Niša. Osim toga, razvoj turizma niškog „sreza“ svakako bi pospešila i veza dvaju fizički bliskih a vremenski udaljenih spomenika kulture – Medijana s njenim antičkim iskopinama mogla bi se povezati s obližnjom Ćele-kulom, koja predstavlja jedinstven spomen svireposti „zelenog meseca nad krstom“.

Na pitanje kad misli da će vlast uložiti neki novac i učiniti od Medijane nešto čime će se ponositi stanovnici Niša, Srbije, Evrope – jedan od zaposlenih u Narodnom muzeju u Nišu rekao nam je: „Onog trenutka kad direktor ne bude pre svega partijski čovek, već čovek koji Medijanu bude osećao kao nešto svoje“. Inače, proteklog vikenda beogradski mediji zabeležili su da za projekat Vrata cara Konstantina na arheološkom lokalitetu Medijana „neće biti para iz NIP-a“, iako su sredstva za tu namenu već bila izdvojena, kako su saopštili predstavnici niške opštine Medijana, čiji je projekat „ispao“ s liste odobrenih za ovu godinu jer, kako je objašnjeno, izgradnja nije počela do sredine novembra.

Prvi pomen

Antičko naselje Medijana najveće je po površini u okolini Naissusa. Podignuto je na obali Nišave, uz trasu antičkog puta ka Sofiji. Udaljeno je tri rimske milje (oko četiri i po kilometra) od antičkog grada i opredeljeno kao njegovo predgrađe. U istorijskim izvorima prvi put se pominje kod Amijana Marcelina, koji Medijanu navodi kao mesto u kome su se kraće zadržavali braća carevi Valentijan i Valens 364. godine. Tom prilikom podelili su pratnju – vojne zapovednike, čete i carski dvor (dvorjane). Drugi pomen zabeležen je kod Prokopija, koji, nabrajajući novoizgrađena vojna utvrđenja u okolini Naissusa, navodi da je jedno takvo podignuto u Medijani.

Izvor: Građanski list Dragana Garić