Prvi stalni bioskop u Srbiji počeo je da radi pre tačno sto godina, u decembru 1908. na mestu sadašnjeg Bezistana u centru Beograda. Precizan datum nije utvrđen, jer nisu sačuvana izdanja dnevnih novina iz tog perioda ali, sudeći prema podacima istoričarke filma Bose Slijepčević, to je najverovatnije bio 13. decembar.

Bioskop se zvao „Grand“ i radio je u hotelu „Pariz“ vlasnika Svetozara Botorića, koji je nešto kasnije postao i prvi srpski producent. Beograđani su prvi put videli pokretne slike samo pola godine nakon što je u Parizu održana svetska premijera novog čuda tehnike.

U kafani „Zlatan krst“ na Terazijama 6. juna 1896. gostovao je Kinematograf braće Limijer, što je bila i prva projekcija na Balkanu, a taj datum se obeležava kao Dan Jugoslovenske kinoteke. Nastupio je period putujućih bioskopa kada su se projekcije organizovale pod šatrama na nekoliko dana ili meseci, u zavisnosti od interesovanja publike. U Beogradu su, prema podacima koje navodi upravnik Arhiva kinoteke Aleksandar Erdeljanović, filmove prikazivali Edisonov vitaskop, Prvi srpski kinematograf (krajem 1900), Lifka bioskop, Kinematograf Franca Prohaske, Mađarsko naučno pozorište Uranija, Nartenov bioskop, Rojal bioskop Bore Jelkića, Bahmajerov Grand elektro bioskop.

Hotel „Pariz“ bio je moderan i otmen po standardima s početka 20. veka, imao je parno grejanje, električno osvetljenje, ventilaciju i telefon. Bioskop je smešten u kafanu u parteru, sa 120 stolova, za kojima se tokom projekcije posluživala hrana i piće. Kako je prostorija bila duga, platno je postavljeno po sredini, a publika je sedela sa obe strane.

Erdeljanović ukazuje da je zbog toga polovina publike gledala dobru sliku, a ostala nešto bleđu i morala je da iščitava naopako slova sa natpisa između scena. Da bi platno bilo što više providno, pred svaku projekciju polivano je vodom.

U prvo vreme međunatpisi nisu prevođeni na platnu, nego ih je na srpskom izvikivao ovlašćeni tumač. Izgleda da zaljubljenicima u novu atrakciju sve to nije puno smetalo i da je posao cvetao, sudeći po tome što se Botorić već 1911. godine upustio i u producentske vode, snimivši prvi srpski igrani film „Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa“. Do tada je prikazivao uglavnom filmove najveće svetske kuće „Braća Pate“, kao ekskluzivni zastupnik te francuske firme za Srbiju i Bugarsku.

Projekcije je pratila raznovrsna živa muzika, od pijanista do pleh orkestra, a ostalo je zabeleženo da su u „Grandu“ svirali i tamburaši. Za kratko vreme, do 1914. godine, Beograd je dobio čak 14 pravih bioskopa.
Botorić je stradao u Prvom svetskom ratu, kao talac u logoru. Njegov filmski fond je razvučen na razne strane i pronađen tek pre nekoliko godina u arhivu u Beču.

Bioskop „Pariz“ radio je i između dva svetska rata, a srušen je 1948. godine. Ostalo je sećanje na pionirsko doba srpske kinematografije. Tim povodom u Muzeju kinoteke juče od 16 časova  prikazan je izbor starih filmova, iz 1908. i 1909. godine.

Izvor: Blic Online / Tanjug