Svet obeležava 500-godišnjicu rođenja Đorđa Vazarija, slikara, arhitekte, pisca i oca istorije umetnosti
Đorđo Vazari

Ove godine svet će se malo češće, i više, prisećati Đorđa Vazarija (1511-1574). Pre petsto godina, u Arecu je rođen ovaj budući renesansni uomo universale – slikar, arhitekta, pisac i rodonačelnik istorije umetnosti. Njegova čuvena dela su palata Ufici (danas galerija) i freskopis u Palaco Vekio u Firenci, ali „opus magnum“ su – „Životi slavnih arhitekata, slikara i vajara“(1550). Ukupno 159 portreta toskanskih umetnika, plus autorova autobiografija.

Đorđo Vazari je ovaj spis posvetio despotskom vojvodi Kozimu I de Medičiju, iz Firence, u čijoj je službi bio u svojstvu dvorskog kustosa. „Životi“ su očaravajući defile životopisa, po uzoru na Plutarhove „Biografije slavnih ljudi“ i ujedno originalno svedočanstvo o renesansnoj umetnosti i umetnicima. Svojim delom Vazari formira profil umetnika renesanse kao novi tip koji se razlikuje od prethodnih pukih majstora poznatih po svojoj tehničkoj spretnosti. Arhitekte, slikari i vajari predstavnici su nove struke koja uživa poverenje i ugled u nauci, i oni samobitno određuju duh umetnosti.

Hod istorije umetnosti Vazari vidi kao tročlani proces, „uspon-zrenje-pad“, čemu slede ciklične obnove. Ernst Gombrih, jedan od najuticajnijih istoričara umetnosti 20. veka, međutim, takvu koncepciju ocenjuje kao okamenjenu dogmu ciklične dinamike. Složena interakcija „umetnost – biografija umetnika“ stoji u fokusu Vazarijevog istoriografskog koncepta nad kojim su se mnoga koplja lomila. Odavno je protivrečno raspravljano o tezi – u kojoj meri život individue doprinosi poimanju umetnosti, odnosno da li je istorijski kontekst bitan za poimanje biografije umetnika? Herder je učio da je poznavanje života individue svakad dobitak. Hegel je biografiju „svetsko-istorijske individue“ smatrao „velikom istorijom“. Za Jakoba Burkharta fokusiranje na individuu i psihu umetnika nema posebnog značenja. Hajnrih Velflin, Burkhartov učenik, zagovarao je istoriju umetnosti bez autora, postulirajući time strogu istoriju stila i analizu formi. Ta dihotomija ni u današnjem diskursu nije prestala. Otuda Vazarija ne treba čitati samo kao izvor, već valja proniknuti i u njegovu hermeneutičku formulu, odnosno shvatanje i tumačenje umetnosti i istorije u njihovom međuprožimanju. Jedan anglosaksonski istoričar veli da je „celokupna istorija umetnosti zapravo fusnota Vazarija“.

I zaista, bez njegove grandiozne biografske freske „Životi“, šta bismo danas znali o titanima umetnosti renesanse – Đotu, Čimabueu, fra Anđeliku, Rafaelu, Bruneleskiju, Donatelu, Botičeliju, Leonardu da Vinčiju, Mikelanđelu…? Vazarijevi tekstovi odišu narativnim poletom, akribičnim detaljima i zapanjujućom istorijskom erudicijom, a njegov jezik je složena lingvistička pređa firentinskog činkvečenta u kome se retorika neoplatonizma prepliće s modernim jezikom. Više nego Vinkelmanova „Istorija umetnosti u starini“ ili Hegelova „Predavanja o estetici“, „Životi“ predstavljaju ugaoni kamen celokupne istorije umetnosti i nezamenjivi „who is who?“ iz perioda italijanske renesanse.

Izvor: Politika Zoran Andrić