CRNI TALAS – Bogdan Tirnanić

U Srbiji se godišnje snimi jedva 10 manje-više podnošljivih filmova, a knjige o njima su još veća retkost. Crni talas pleni kompetentnošću da precizno i bez naknadne pameti progovori o skrajnutim fragmentima naše prošlosti. Tirnanićeve priče o filmovima-slučajevima često uspevaju da budu uzbudljivije i od samih filmova

Zoran Janković

Kako u uvodu sâm Bogdan Tirnanić priznaje, Crni talas je zbornik nastao na temeljima naručenog feljtona za NIN, feljtona koji je potrajao mesec-dva i završio se jer je „dobro obavešteno rukovodstvo, s vezama u političkim krugovima, vršilo tihi pritisak da se stvar smandrlja pre nego što iritantnost njegovih epizoda ne pređe (sic!) granicu tolerancije“.

Autor, dakle, u Crnom talasu dovršava posao započet pre četvrt veka. Uz obilje dokumentacije i pronicljivih interpretacija, te pojašnjenja neophodnih današnjim čitaocima, on iznosi jednu od mogućih istorija srpskog/jugoslovenskog filma, u fokus stavljajući poglavlja koja nedostaju.

Stradanja autora i filmova kreću se u širokom luku od intervencija političke vrhuške tokom snimanja (Jezero Radivoja – Lole Đukića), zvanične sudske zabrane (Sweet Movie Dušana Makavejeva i Rani radovi Želimira Žilnika), komitetskih preganjanja (Crveni udar Predraga Golubovića), izgona u opšti zaborav radi stvaranja istorije po meri novog poretka (S verom u Boga Mihajla Al-Popovića), inkvizicijskog maltretmana zvanične kritike (Okupacija u 26 slika Lordana Zafranovića), čerečenja po čuvenim rubrikama tipa Pisma čitalaca (Kvar Miloša Radivojevića), sve do zatvorskih kazni za autore (Plastični Isus zlosrećnog Lazara Stojanovića). Tirnanić direktno, imenima i prezimenima, upire prst na inspiratore napada i pritisaka, a iz njegovog pregleda se vidi da su agitpropovske vedete i čuvari javnog morala u maloj zemlji koja je težila socijalizmu s ljudskim likom i te kako bili kreativni u smišljanju sredstava za mučenje.

Ipak, i takvo okruženje je uspelo da izrodi dela koja su (barem u trenutku nastajanja) bila relevantna i u širim okvirima. I pored toga što srpski/jugoslovenski film često ostavlja utisak neozbiljnosti, Tirnanić je u pravu kad zaključuje da je (pokojna) Jugoslavija imala mnogo bolju kinematografiju nego što ju je zasluživala.

On se takođe ne libi da ukaže da tzv. crni talas nije bio sinhronizovana pojava autora srodnih pogleda na svet i filmsku poetiku, već zgodna poštapalica da se označi širok krug potencijalnih filmskih subverzivaca i rušitelja poretka tek u nastajanju, a nalazi daha i prostora i da progovori o neprincipijelnosti, nekolegijalnosti, povremenom beskičmenjaštvu, surevnjivosti i sklonosti ka autodramatizaciji „žrtava“.

Ovaj zbornik, dakle, predstavlja bitan prikaz ovdašnjih prilika i naravi, ali nosi još jednu dragocenu dimenziju: navodi čitaoca da se suoči sa (filmskim) stanjem stvari u ovom trenutku. Tako se dolazi do zaključka da je film nekada imao daleko veći značaj, kao i da su postignuti klimavi i sitni ali vidljivi pomaci u demokratizaciji društva.

Komitetsko-sudskih nasrtaja na politički nepodobne više nema; oni su ustupili mesto možda naručenim hvalospevima u medijima, budžetskim zamešateljstvima, ortačkom umrežavanju i srodnim, teško dokazivim a očitim konkursnim mahinacijama, te producentskim potezima gotovo s one strane zakona. Jednako pogubnim pojavama, ako ne i pogubnijim.

Izvor: Popboks Zoran Janković